BURUN
Burun yüz görünümünde önemli bir organdır. Nefes alma, alınan havayı ısıtma, temizleme ve nemlendirme gibi sağlık açısından da çok önemli görevleri vardır. Burun vücudun en fazla travmaya maruz kalan organıdır, travmaya bağlı burun şeklinde bozulma ve tıkanıklık olabilir. Burun dış şeklindeki bozukluğun düzeltilmesine rinoplasti (burun estetiği), iç kısımdaki septumun düzeltilmesine septoplasti ameliyatı denir.
NAZAL SEPTUM
Septum burun boşluğunu ortadan ikiye bölen, önde kıkırdak arkada kemik yapıdan oluşan duvardır. Normalde orta hatta bulunur, sağ ve sol burun boşluklarının eşit olmasını sağlar. İnsanların %80 de septum orta hatta değildir, orta hattan sağa veya sola sapmaya septum deviasyonu denir.
Septum deviasyonu nedenleri; anne karnında kordonun buruna basısı, doğum kanalında burunun sıkışması, çocukluk çağında ve erişkinlikteki çarpmalar, düşmeler, trafik kazaları, kavgalar, sporda gelen darbeler sonucu travmaya maruz kalan septum yaş ilerledikçe sağa, sola sapmalar gösterir ve septum deviasyonuna neden olabilir.
Septum deviasyonu belirtileri; septum deviasyonun en sık belirtisi horlamadır, tek taraflı veya çift taraflı burun tıkanıklığı, sık tekrarlayan sinüzit atakları, burun kanaması, baş ağrısı, geniz akıntısı, ağız açık uyuma, bazı hastalarda uykuda nefes durması (uyku apnesi) olabilir.
Septum deviasyonu muayene ile kolay teşhis edilir ve tedavisi ameliyattır. Septum deviasyonuna bağlı burun tıkanıklığı olan bir hastada, ameliyat kararı verirken burunu bir bütün olarak değerlendirmek gerekir, burun içerisinde konkaların durumu, burun dış kısmında yamukluk varmı, burun ucu düşükmü ve hastanın allerjisi varmı, tüm bunları değerlendirdikten sonra gerekirse, sinüsleri değerlendirmek için, paranazal sinüs tomografisi çektirilebilir.
SEPTOPLASTİ
Septoplasti, burun orta hattındaki bozulmuş olan kıkırdak ve kemik yapının düzeltilmesi ameliyatıdır, eskiden kıkırdak ve kemik yapıların tamamı alınıp atılırdı, günümüzde septum yerinde düzeltilir veya çıkarılan kıkırdak düzeltilip yerine konup tespit edilir.
Bu ameliyatın süresi 20-30 dakikadır, komplike olanlarda bu süre daha uzundur. Ameliyat uyutularak genel anestezi altında yapılmaktadır, lokal anestezi (burun bölgesi uyuşturularak) ile de yapılabilir. Septum deviasyonu olan hasta estetik burun ameliyatı da olmayı düşünüyorsa ideal yaklaşım iki ameliyatın aynı anda yapılması olacaktır, çünkü septum kartilajından greft alınarak burun dış kısım veya burun ucunun şekillendirilmesinde kullanılmaktadır.
Septoplasti ameliyatlarında nefes alınabilen silikon tampon kullanılmaktadır, tampon 2-3 gün kalır, septuma dikiş atılarak tamponsuz ameliyatta yapılabilir. Hastalar aynı gün taburcu edilir, 1 hafta sonra kontrolü yapılıp burun içerisinde varsa kabuk kurut temizlenir ve dikiş varsa alınır, 3-4 hafta kabuk oluşmasın diye burun içerisine serum fizyolojik damla kullanılır. Hastaların 6 hafta boyunca burunlarını darbeden korumaları gerekir, 2 hafta sonra spor, 4 hafta sonra yüzme yapılabilir. Septoplasti ameliyatında burun dış kısımlarına dokunulmadığı için gözlük takmasında sakınca yoktur.
BOĞAZ
Boğaz deyince akla ilk gelen bademciklerdir, bademcikler hem boğaz iltihaplanmalarında ve hemde horlama da önemli bir yer tutar. Bademcikler boğazın her iki tarafında yer alan kapsüllü lenfoid dokulardır. Sık iltihaplanmalar sonucunda büyüyerek horlama, uykuda tıkanma ve nefes durması (apne) gibi şikâyetlere neden olabilirler. Yumuşak damak ve küçük dil patolojilerinde, dil kökü hipertrofilerinde horlama ve uyku apnesi olabilir.
TONSİLLEKTOMİ (BADEMCİK AMELİYATI)
Bademcik ameliyatı genel anestezi altında uyutularak yapılır, yaklaşık 20-30 dk sürmektedir. Bademcik ameliyatı her yaşta yapılabilir ancak vücut savunma sisteminin (immün sistem) gelişmesindeki katkılarından dolayı solunum yolunu tıkamadığı sürece 3 yaştan önce yapılmamalıdır. Sık iltihaplanmayan ve solunum yolunu tıkayan büyük bademciklerde küçültme ameliyatı yapılabilir.
Ameliyat gerektiren durumlar; bademcikler, bir yılda beşten fazla iltihaplanıyorsa veya iki yıldır var yılda üçten fazla iltihaplanıyorsa, kalp kapak hastalığı varsa, ağız kokusu, peritonsiller apse geçirmiş ise, tonsillerin büyüklüğüne bağlı horlama, ağız açık uyma, uyku apnesi ve yutma güçlüğü, gelişme geriliği, yüz kemiklerinde gelişme bozukluğu varsa bademcik ameliyatı gerekir. Erişkinlerde bademcik ameliyatı sonrası ağrı ve kanama riski fazladır. Ameliyattan 1 saat sonra dondurma, 3 saat sonra soğuk sulu gıdalar başlanır, çocuklar 1 hafta sonra okuluna gidebilir.
Ameliyat anında bademciklerin üzerindeki ceplerin ve büyüklüğüne bağlı boğazdaki tıkanıklığın görüntüsü.
HORLAMA VE UYKU APNESİ
Horlama, hava yolundaki darlığa bağlı titreşim sonucu ortaya çıkan gürültülü sestir. Hava yolunda darlık nedenleri, burun da (septum deviasyonu, konka hipertrofisi, polip), boğazda (tonsil hipertrofisi, yumuşak damak ve uvulada sarkıklık, dil kökünde hipertrofi), adenoid hipertrofisine bağlı olabileceği gibi sistemik hastalıklarda (hipertansiyon, kalp yetmezliği, KOAH, kilo, sigara, alerjik hastalık) horlama ve hatta uyku apnesine neden olabilir. Horlama kişinin kendi sağlığını ve yaşamını riske eden bir hastalık olduğu kadar sosyal olarak da bir hastalıktır. Eğer uyku sırasında horlayan kişinin nefesi duruyor ve bu süre 10 saniyeden fazla ise uyku apnesi var demektir, bu durumu hastanın eşi veya yakınları fark eder.Hastalığın en belirgin bulgusu gündüz aşırı uyku halidir, yorgunluk, sinirlilik, unutkanlık, konsantrasyon bozukluğu, sabah baş ağrısı, kontrol edilemeyen şişmanlama, uykuda terleme, sık idrara çıkma, mide yanması gibi sorunlar uyku apnesinin sonuçları olarak ortaya çıkabilir. Önlem alınmadığı takdirde kalp yetmezliği ve hatta ölümle sonuçlanabilmektedir. Gündüz uyku hali iş verimsizliğine, sosyal problemlere ve trafik kazalarına yol açabilir.
Tanı, muayene ve uyku laboratuvarlarında yapılan polisomnografi ile konur.
Tedavi, öncelikle üst solunum yollarındaki tıkanıklıkların giderilmesi gerekir, burun ve boğazda tıkanıklık yapan anatomik problemlerin (septum deviasyonu, konka hipertrofisi, polip, adenoid ve tonsil hipertrofisi, dil kökü hipertrofisi) ameliyat ile giderilmesi, sistemik hastalıkların tedavi edilmesi, varsa kilo verilmeli, tüm bunlara rağmen horlama ve uyku apnesi devam ederse PAP cihazları (CPAP, BPAP) verilebilir.
Palatoplasti (horlama ameliyatı); yumuşak damak sarkıklığına bağlı horlamalarda, yumuşak damak mukozası ve submukozal dokuyu kapsayan sınırlı bir ameliyattır.